Herakleitos (M.Ö. 541-475) derki; "Her
şey değişir, her şey sürekli bir akış içindedir, her şey akar, bir nehre iki kez giremezsiniz, çünkü ikinci seferinde ne o nehir aynı nehirdir, ne de siz aynı sizsiniz".
Kâinatta tekrar yoktur, tekerrür ise aynı ile vuku bulmaz...mutlaka faktörlerden bir ya da bir kaçı farklıdır.
Yukarıdaki nehir örneğine dönecek olursak; nehir aynı nehir olsa da ne su molekülleri aynı, ne de o suya ilk giren insanın fizyolojik-ruhsal durumu aynıdır. Hatta çevresel etmenler -zaman da dahil- de bir önceki vakite göre değişiktir.
İnsan bu durumu ister kişisel isterse toplumsal açıdan değerlendirsin, benzeşmeler aynilikten ırakta olacaktır.
Bir şeyi aynı ile yaratmaktan münezzeh olan bir yaratıcının mülkünde olduğunun idrakinde ise insan, tekerrürün yaratıcısının şânına, kudretine, ilmine, hükümrânlığına... eksiklik izâfe etmek olduğunu da bilir.
Nitekim Ankebut sûresinde; "Peki onlar, Allah’ın yaratmayı nasıl başlattığını, sonra onu ardarda sürdürdüğünü görmezler mi? Kuşkusuz bu, Allah için kolaydır. (19)
(Resulüm!) De ki: "Yeryüzünde gezip dolaşın ve Allah’ın ilk yaratılışı nasıl başlatıp devam ettirdiğini görün. Allah, daha sonra ikinci hayatı da işte böyle gerçekleştirecektir; Allah her şeye kadirdir.(20)" buyurulmaktadır.
Yine Rahmân sûresi 29.âyette: "Göklerde ve yerde olanlar, O’ndan isterler (dilerler). O hergün (her an) bir şe’n (ayrı bir tecelli, yeni bir oluş) üzerindedir" buyurulmaktadır.
Adetullah, varoluşun Allah'ın iradesi ile koyduğu kanunlar/hükümler dairesinde gerçekleşmesi demektir. Buna göre âlemde atomdan gezegenlere kadar bütün şeylerin "an" dilimindeki devinimi; irade, ilim ve kudret sıfatlarının hükmü sayesinde tecelli etmektedir.
"O halde her şeyin mülkü ve tasarrufu (hükümranlığı) elinde bulunan Allah'ın şanı ne yücedir. Siz de yalnız O'na döndürüleceksiniz"(Yasin sûresi, 83).
Tefekkür ve tezekkürün ziyade olması niyâzı ile...